جبر و تفویض

 آیا انسان آزاد است یا مجبور؟ مرز آزادی تا کجاست؟

پاسخ : خداوند، انسان را آزاد آفرید و به او اختیار داده تا کارهایش را انتخاب کند. گرچه بعضی گفته ‏اند: انسان در کارهایش مجبور است و گمان می‏کند که آزاد است، اما دلایل بسیاری بر اختیار انسان وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‏کنیم:

الف) هر انسانی در کارهای خود گاهی دچار تردید و شک می‏شود که آیا انجام دهد یا ندهد؟ همین شک، دلیل بر آزادی اوست که می‏تواند کاری را انجام دهد و می‏تواند انجام ندهد.

ب) گاهی انسان‏ها به کار یکدیگر انتقاد دارند. انتقاد نیز دلیل آن است که کسی که کار انجام داده، می‏توانسته انجام ندهد.

ج) هر انسانی در عمر خود بارها از گفتار و رفتار خود پشیمان شده است و همین پشیمانی دلیل آن است که می‏توانسته انجام ندهد و لذا با خود می‏گوید: ای کاش انجام نمی‏دادم!

د) همه مردم فرزندان خود را تربیت می‏کنند و یا به معلم و مربی می‏سپارند و این دلیل آن است که فرزند انسان می‏تواند مسیر کج را رها و به راه حق برود.

بنابراین شک، انتقاد، پشیمانی و تربیت، دلیل آزادی انسان است. علاوه بر آنکه آزادی خواسته تمام انسان‏ها بلکه حیوانات است. شما اگر گربه‏ ای را در قفس کنید، هر نوع غذا برای او در قفس قرار دهید، باز ناراحت است و ترجیح می‏دهد در کوچه و خیابان ساده‏ ترین غذا را بخورد اما در قفس نباشد.

در بهشت نیز اگر آزادی نباشد، مومن رنج می‏برد و لذا مومنان هنگامی که وارد بهشت می‏شوند، خدا را به خاطر آزادی در بهشت سپاس می‏گویند: الحمدلله الذی نَتَبَوَءُ منَ الْجَنَّهِ حیثُ نشاء ( سوره زمر، آیه 74.)

با این همه، انسان بنده خداست و باید به دستورات او عمل کند و اگر آزادی مرز نداشته باشد و انسان اختیار خود را به نفس و تمایلات شخصی یا تمایلات دیگران بدهد او را به دره هلاکت سقوط خواهد داد.

آزادی باید در چارچوب فرامین خدا و عقل باشد تا سبب سلب و آزادی دیگران نشود.