آوای کُر

آیا مذاهب دیگر بر حق هستند؟

 سؤال: هر گاه اسلام ناسخ دین‌های دیگر است، چرا در برخی از آیات قرآن، هر یک از افراد ملل جهان را اعم از مسلمان و یهودی و مسیحی و ... در صورتی که به خدا ایمان داشته باشد و عمل نیک انجام دهد، اهل نجات می داند و می گوید: برای چنین افرادی در روز رستاخیز ترس و اندوهی وجود ندارد، آیا مفادّ این نوع آیات این نیست که همه ملل جهان حتّی پس از طلوع اسلام با شرایط یاد شده، اهل نجات می باشند و هنوز هم شرایع آنها به قوّت خود باقی است و از درجه اعتبار ساقط نشده اند؟

 پاسخ: لازم است قبلاً متون آیات مزبور را ذکر کرده سپس به تجزیه و تحلیل آن بپردازیم.

 1ـ «اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَی وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْیَومِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحَاً فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لاَ خَوْف عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ؛ کسانی که (به پیامبر اسلام) ایمان آورده اند و کسانی که به آیین یهود گرویدند و نصاری و صابئان ‌‍[=پیروان یحیی] هر گاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، پاداششان نزد پروردگارشان مسلّم است و هیچ گونه ترس و اندوهی برای آنها نیست. (هر کدام از پیروان ادیان الهی، که در عصر و زمان خود، بر طبق وظایف و فرمان دین عمل کرده اند، مأجور و رستگارند.» (سوره ی بقره، آیه ی 62)

 2ـ «اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَالصّابِئُونَ والنَّصَارَی مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَ عَمِلَ صَالِحاً فَلاَ خَوْف عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحَْزَنُونَ» (سوره ی مائده، آیه ی 69) که از نظر معنی چندان تفاوتی با آیه نخست ندارد.

 3ـ «اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَی وَالْمَجُوسَ وَالَّذِینَ اَشْرَکُوا إِنَّ اللهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّ اللهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ شَهید؛ مسلّماً کسانی که ایمان آورده اند و یهود و صائبان [=ستاره پرستان] و نصاری و مجوس و مشرکان، خداوند در میان آنان روز قیامت داوری می کند؛ (و حق را از باطل جدا می سازد؛) خداوند بر هر چیز گواه (و از همه چیز آگاه) است.» (سوره ی حج، آیه ی 17)

باید توجّه داشت اساس تفسیر یک آیه این نیست که از آیات دیگر چشم بپوشیم و ارتباط آیه را از آنها قطع کنیم؛ بلکه باید در کشف مفهوم یک آیه علاوه بر شأن نزول، آیات قبل و بعد و سایر آیات قرآن را نیز در نظر داشته باشیم.

هر گاه پس از ظهور آیین اسلام پیروی از آیین های دیگر رسمیّت داشت، علاوه بر این که تشریع آیین دیگری به نام اسلام مورد نداشت، هرگز صحیح نبود که پیامبر اسلام (ص) نامه های تبلیغی به سران و رهبران کلّیّه ملل جهان بنویسد و همه را به آیین خود دعوت کند.

 اکنون باید دید که هدف آیه چیست؟

آیات مزبور دو حقیقت، یکی اجمالی و دیگری تفصیلی را بیان می کند.

 ۱_ اگر یهود و نصارا به راستی به خدا و قیامت معتقد باشند و ظاهر سازی ننمایند، می بایست طبق تورات و انجیل و سایر کتابهای آسمانی خود به پیامبر اسلام (ص) ایمان بیاورند، زیرا تورات و انجیل به آمدن پیامبر اسلام (ص) بشارت داده و علائم او را بیان نموده است بطوری که آنان پیامبر را مانند فرزندان خود می شناختند. (1)

جالب این که قرآن مجید این حقیقت را در سوره مائده پیش از آیه مورد بحث بیان کرده و می فرماید:

«قُلْ یَا اَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلَی شَیْءٍ حتّی تَقِیمُوا التَّورَاةَ وَالاِنْجِیلَ وَ مَا اُنْزِلَ اِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ؛ ای اهل کتاب! شما هیچ آیین صحیحی ندارید، مگر این که تورات و انجیل و آنچه را از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، بر پا دارید.» (سوره ی مائده، آیه ی 68)

ناگفته پیداست، مقصود از به پا داشتن این کتابهای آسمانی، عمل به محتویات آن است؛ و یکی از محتویات این کتابها، نبوّت پیامبر اکرم (ص) و رسالت جهانی او می باشد که در این کتابها وارد شده و بارها قرآن به آن اشاره کرده است.

 ۲_ با در نظر گرفتن آیات پیش از این آیه در سوره بقره روشن می شود که این آیه مربوط به آن دسته ای از اهل کتاب است که در دوران پیامبران پیشین به راستی به خدا ایمان آورده و به روز رستاخیز معتقد بودند و به دستورهای آیین خود در آن زمان عمل می کردند؛ در مقابل آنها بعضی دیگر از جادّه توحید سرباز زدند و به عبادت و پرستش گوساله پرداختند و وقاحت را به جایی رسانیدند که صریحاً به موسی گفتند: تا خدا را با دیدگان خود نبینیم هرگز او را عبادت نمی کنیم. بنی اسرائیل بر اثر چنین رفتارهای ناشایست، دچار خشم الهی گردیده.

در این صورت، آیه مخصوص آن دسته از اهل کتاب خواهد بود که در اعصار پیشین، زندگی می کردند و قبل از بعثت پیامبر اسلام (ص) در گذشته بودند و ارتباطی به عصر رسالت پیامبر اسلام (ص) ندارند

اما شأن نزول آیه:

سلمان در نخستین شرفیابی خود به حضور پیامبر اکرم (ص)، از دوستان و راهبان دیر موصل سخن به میان آورد و در حالی که گروهی دور پیامبر حلقه زده بودند، رو به پیامبر کرد و گفت: تمام راهبان دیر موصل در انتظار بعثت شما به سر می بردند، ولی متأسّفانه قبل از دیدار شما چشم از جهان فرو بستند.

در این لحضه کسی به سلمان گفت: آنان اهل آتش هستند؛ این مطلب بر سلمان گران آمد، در این موقع آیه مورد بحث بر پیامبر نازل گردید و اعلام داشت آنها که به ادیان حقّ گذشته ایمان حقیقی داشته باشند ـ اگر چه عصر پر فضیلت پیامبر اسلام (ص) را درک نکنند ـ اهل نجات خواهند بود.

 خلاصه: کسانی که پیش از پیامبر اسلام (ص) به آیین واقعی عصر خود ایمان راسخ داشته اند، در روز قیامت اهل نجات خواهند بود.

1ـ سوره بقره، آیه (146) و سوره انعام، آیه (20)

برگرفته از پرسش و پاسخ های مذهبی آیت الله مکارم